امام زمان (عج)

سوال

چه مانعی داشت که امام مهدی علیه السلام در آخر الزمان متولد می شد، تا دیگر نیازی به غیبت آن حضرت نباشد؟

پاسخ

یکی از شبهات و به ظاهر اشکالاتی که از ناحیه مخالفان شیعه درباره وجود مقدس امام زمان علیه السلام مطرح شده و به آن دامن زده می شود این است که ما قبول می کنیم که : اصل وجود مهدی را، باید از موضوعات مسلم اسلام دانست که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله ظهورش را بشارت داده است. ولی چه مانعی دارد بگوئیم مهدی موعود، هنوز به دنیا نیامده، هر وقت اوضاع عمومی عالم، مساعد گشت، خدای متعال، یکی از اولاد پیغمبر را که بر اساس روایات نبوی قریشی و فاطمی هم هست به وجود می آورد تا برای اجرای عدالت عمومی و بسط خداپرستی و برانداختن ریشه ستم ، قیام و سیطره جهانی برای اسلام به ارمغان آورد.(1)

در پاسخ به این شبهه که سوال مورد نظر نیز به آن اشاره دارد توجه به این نکته ضروری است که یکی از مبانی و معتقدات مکتب اصیل شیعه که دلایل عقلی و روایات که ادله نقلیه می باشد آن را تایید می کند، این است که زمین هیچگاه از وجود حجت و امام مفترض الطاعة خالی نیست و چنانچه امام که مظهر انسان کامل و خلیفه الهی و واسطه فیض بین آسمان و زمین است، لحظه ای ازمیان مردم برداشته شود، نظام زندگی همه موجودات از هم گسیخته و حیات در روی زمین متلاشی می گردد. بنابراین وجود امام در تمام اعصار و لو در پرده غیبت هم چون آب حیاتی است که زمینیان در هر آن به آن نیاز مبرم دارند.

برای تبیین و تثبیت این مطلب به یک دلیل عقلی و چند روایت اشاره می کنیم:

الف. همان برهان مسلم عقلی که ضرورت بعثت انبیاء را به مقتضای لطف بی کران الهی اثبات می کند، اقتضاء دارد هرگاه پیغمبری در بین مردم موجود نبود، باید کسی و یکی از افراد انسان، جانشین و خزانه دار احکام الهی باشد و در تحمل و نگهداری و تبلیغ آنها سعی و کوشش کند. زیرا منظور حق تعالی از بعثت پیامبران و فرستادن احکام، در صورتی تحقق می پذیرد و الطافش به حد کمال می رسد که همه قوانین، بدون کم و زیاد در بین بشر محفوظ بماند. پس در مورد فقدان پیامبران، لطف خدا چنین اقتضاء دارد که یکی از افراد انسان را مسئول حفظ و تحمل احکام کند.(2) و به عبارت دیگر: عالم انسان که خلقت انسان است دارای کمال خاصی است که باید (در هر حال) به آن کمال هدایت شود. و هدایت، حجت می خواهد، و اگر حجت از بین برود، باید غایت (که همان کمال نهایی انسان است) از بین برود، و اگر غایت از بین برود فعل خدا بی غایت می شود و لغویت در خلقت لازم می آید و صدور چنین امری از خدا محال است. خداوند متعال می فرماید:(3) «ما آسمان و زمین و موجودات میان آن دو را جز به حق (و هدف دار) نیافریدیم».(4)

ب. روایات زیادی از خاندان رسالت و ائمه اطهار علیهم السلام در کتب معتبره روایی نقل شده که نه تنها انسان بلکه همه موجودات در ادامه حیات شان در روی زمین و بقاء نظام زندگی در آن، نیاز به وجود امام و خلیفه الهی دارند که برای نمونه به چند حدیث اشاره می کنیم:

1.ابوحمزه می گوید: از حضرت صادق علیه السلام پرسیدم: آیا زمین، بدون وجود امام باقی می ماند؟ فرمود: اگر زمین بی امام گردد، فرو خواهد ریخت.»(5)

2. وشّاء می گوید: خدمت حضرت اباالحسن امام رضا علیه السلام عرض کردم: آیا زمین، بی امام می ماند؟ فرمود: نه. گفتم: برای ما روایت شده که زمین بی امام نمی گردد، مگر آن که خدا، بر بندگانش غضب کند. پس آن جناب فرمود: زمین بی امام نمی گردد و گرنه فرو خواهد رفت.»(6)

3.از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: اگر در زمین بیش از دو نفر موجود نباشد، یکی از آنان حتماً حجت (امام) خواهد بود...(7).

4. از امام باقر علیه السلام نقل شده که فرمود: « به خدا سوگند! از آن وقتی که خدا آدم را قبض روح کرده، تاکنون، هرگز زمین را بی امامی که مردم به واسطه او هدایت یابند، رها نکرده است و اوست حجت خدا بر بندگانش. زمین هرگز بی امام باقی نمی ماند، تا خدا بر بندگانش حجتی داشته باشد.»(8)

پس اولاً با برهان عقلی و نقلی به اثبات رسیده است که: هیچ عصر و زمانی، از وجود امام خالی نبوده، و فقدان امام، با انقراض نوع انسان، و بلکه حیات در روی زمین، همراه خواهد بود، بنابراین عصر ما و هیچ عصری از وجود امام خالی نیست. و ثانیاً وجود مهدی علیه السلام از راه اخبار و احادیث پیغمبر و اهل بیت اش، ثابت شده است. پس تعریف و وصف او را نیز ما باید از اخبار استفاده کنیم. خوشبختانه، تمام نشانه ها و مشخصات آن وجود مقدس و زمان ولادت اش، بدون هیچ ابهامی و اجمالی، در احادیث معتبره، موجود است. و جایی برای این شبهه که در سوال به آن اشاره شد باقی نمی ماند.

پی نوشت:                                   

1. امینی، ابراهیم، دادگستر جهان، ص 80.

2. همان.

3. رخشاد، محمد حسین، در محضر علامه طباطبایی، ص 89.

4. حجر : 85.

5. محمد بن یعقوب کلینی، کافی، ج 1، ص 179.

6. همان، باب انه لو لم یبق فی الارض...، ح 1.

7. همان، باب ان الارض لا تخلو من حجة، ح 8.

8. همان، ص 193، باب ان الائمه ولاة امر الله.

سوال

وجود امامی که غایب است چگونه موجب دلگرمی مؤمنین می شود؟

پاسخ

غیبت امام زمان(عج) به معنای انقطاع مطلق آن حضرت از مردم و جهان نیست. بلکه غیبت به معنای پنهان بودن حضرت از انظار عمومی است یعنی حضرت در شرایط غیبت ضمن اشتغال به امور شخصی به طور ناشناس در جامعه حضور دارد و حوادث و رخدادهای اجتماعی و مشکلات مردم را به طور کامل زیر نظر دارد و خصوصاً نسبت به شیعیان و دوستانش عنایت خاصی دارد و از وضع آنان باخبر است و مراقبت می نماید. چنانکه خود حضرت در یکی از توقیعاتش به شیخ مفید (ره) می نویسد: «ما شما را رها نکرده و در رسیدگی و سرپرستی شما کوتاهی نمی کنیم و یاد شما را از خاطر نبرده ایم, پس تقوی پیشه کنید و ما را یاری نمائید تا از فتنه هایی که به شما روی می آورد، شما را نجات بخشیم... »(1)

بنابراین مخفی بودن از انظار عمومی به این معنا نیست که مردم نیز از آن حضرت پنهان باشند بلکه حضرت در شرایط غیبت نیز همانند شرایط حضور از حوادث جامعه آگاه است و نسبت به کلیه امور جاری اشراف کامل دارد از شادی و پیروزی مسلمانان شاد می شود و از مشکلات و گرفتاری آنان غمگین می گردد و تا جایی که با فلسفه غیبت منافات نداشته باشد به اذن الهی به رتق و فتق امور می پردازد.

به همین جهت وقتی از پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ در مورد آثار و فوائد امام مهدی در عصر غیبت سوال گردید، در پاسخ فرمود: «والذی بعثنی بالنبوة انهم ینتفعون به و یستضیئون بولایته فی غیبته کانتفاع الناس بالشمس و ان جللها السحاب.»(2) قسم به آن خدای که من را به پیامبری مبعوث فرمود، مردم در آن زمان همانند آفتاب در پس پرده ابر از وجود مهدی ـ علیه السلام ـ بهره می برند و از نور ولایت او نورانی می گردند.

خود حضرت نیز می فرماید: مردم از وجود من همانند آفتاب پس ابر سود می جویند و من سبب آرامش و امنیت مردم روی زمین هستم همانگونه که ستارگان امان اهل آسمانند.»(3)

این روایات گویای اشراف و حمایت حضرت ولی عصر(عج) از مومنین و دوستداران اهل بیت(ع) است و طبیعی است که اشراف و حمایت غائبانه آن حضرت مایه آرامش و تقویت روحی شیعیان و مسلمانان خواهند بود.

بنابراین خود این باور و ایمان به چنین امام حی و حاضری که ملجاء و پناهگاه مظلومین و حافظ دین و شریعت است موجب دلگرمی و قوت قلب طرفداران آن حضرت و مانع از یأس و ناامیدی آنان می باشد. این اعتقاد باعث مقاومت شیعیان در برابر ظلم و جور و تقویت روحیه عدالت خواهی و دشمن ستیزی آنان می گردد.

این اعتقاد موجب می شود که جامعه شیعی و پیروان آن حضرت، خود را همواره متکی به یک پایگاه قوی و نیرومندی بدانند که سرانجام و آینده جهان بشریت را رقم خواهند زد و شاداب و پرنشاط خود را برای هر گونه ایثار و فداکاری آماده نموده و برای رسیدن به وضع مطلوب جهانی بر تلاش بی وقفه و پایدار خود بیافزایند.

از این نظر وجود امام غائب ـ علیه السلام ـ قطع نظر از فوائد بی شماری دیگری که دارد، مهم ترین عامل استحکام روحی و دلگرمی شیعیان و منتظران حضرت به شمار می آید و انگیزه مبارزه برای استقرار عدل و قسط و رسیدن به عصر شکوهمند ظهور را در جان آنان بارور می سازد. دقیقاً همین روحیه و اعتقاد زنده، تفکر پویای شیعی را از دیگران متمایز نموده است و باعث بقاء رشد و بالندگی روز افزون جامعه شیعی گردیده است.

پی نوشت:                                                        

1. طبرسی، ابومنصور، الاحتجاج، مشهد، انتشارات سعید، نشر مرتضی، ج2،‌ ص497.

2. قندوزی، ینابیع الموده، بیروت، موسسة الاعلمی، ج3، ص170.

3. صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، ص485.

سوال

آیا پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله ) در مورد امام زمان ( علیه السلام) سخن گفته بود؟

پاسخ

روایات بسیاری از پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) راجع به وجود نازنین امام زمان (ع) وارد شده که این روایات هم در منابع اهل سنت و هم در منابع شیعه وجود دارد. این روایات از کتب مختلف در کتابی به نام «منتخب الأثر فی الإمام الثانی عشر» جمع آوری شده است. این روایات را به طور کلی می توان به سه بخش تقسیم کرد، ما برای نمونه از هر بخش تنها چند مورد را ذکر می کنیم و شما را به مطالعه بیشتر در این زمینه دعوت می کنیم:

1. ۱. روایاتی که حضرت به طور کلی فرموده اند از فرزندان من شخصی در آخر الزمان قیام خواهد کرد.

پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «زمانه تمام نگردد تا اینکه مردی از اهل بیت من مالک زمین گردد. نام او نام من است، زمین را پر از عدل و داد خواهد کرد همچنانکه از ظلم و جور پر شده بود».(1)

و نیز از آن حضرت نقل شده که: «آخر الزمان مردی از فرزندان من خروج می کند که اسمش، اسم من است و زمین را پر از عدل و داد خواهد کرد همچنان که از ظلم و جور پر شده بود».(2) و در حدیث دیگر فرمود:

«مردی از اهل بیت من خروج خواهد کرد، او به سنت من عمل خواهد کرد، خداوند برکت آسمان ها را بر او نازل خواهد کرد، زمین را پر از عدل خواهد کرد...».(3)

2. ۱. دسته دوم روایاتی هستند که پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نام مبارک امام زمان (ع) را برده و از غیبت و ظهور او خبر داده است. در رابطه با دسته اول و دوم در این کتاب چهارصد و هفت روایت آمده است.

حضرت فرمودند: «مهدی از فرزندان من است، اسمش، اسم من است و کنیه اش کنیه من، شبیه ترین مردم به من است خَلقا و خُلقا، برای او غیبتی است و یک حیرتی که مردم امت من به گمراهی می افتند، سپس مانند خورشید فروزان می آید، و زمین را پر از عدل و داد می کند، همچنانکه از ظلم و جور پر شده بود».(4)

و نیز از حضرت نقل شده که «قائم از فرزندان من است، او هم نام من است، کنیه او کنیه من است، شمائل او شمائل من است، سنت او سنت من است، مردم را به ملت و شریعت من می خواند، مردم را به کتاب خدا دعوت می کند، هر کس او را اطاعت کند، مرا اطاعت کرده و هر کس او را عصیان کند مرا عصیان کرده است و هر کس او را در غیبتش انکار کند مرا انکار کرده و هر کس او را تکذیب بکند مرا تکذیب کرده است، و هر کس او را تصدیق کند مرا تصدیق کرده است».(5)

و نیز از پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نقل شده که فرمود: «مهدی از ما اهل بیت است».(6) و بالاخره اینکه آن حضرت به دخترش فاطمه (سلام الله علیها) فرمود: «پیغمبر امت ما بهترین پیغمبران است و او پدرت است، شهید ما بهترین شهداست که او عموی پدرت حمزه است و... و مهدی نیز از ماست».

3. ۱. دسته سوم روایات، روایاتی هستند که در ان پیامبر(ع) به خصوصیات ظاهری و جسمی حضرت اشاره کرده اند:

حضرت فرمودند: «مهدی مردی از فرزندان من است، صورتش مانند ستاره درخشان می درخشد رنگش عربی (گندم گون) و جسم او مانند فرزندان ابراهیم، و زمین را پر از عدل و داد خواهد کرد، تمام خلایق اهل زمین و آسمان حتی پرندگان از خلافت او راضی شوند».(7)

حال با توجه به این روایات آیا باز شک و شبهه ای راجع به وجود حضرت می تواند وجود داشته باشد.

پی نوشت:

1. ۱. لطف الله صافی گلپایگانی، منتخب الأثر فی الامام الثانی عشر، انتشارات سلمان فارسی، 1422ق، ح2، ص126.

2. ۲. همان، ص132.

3. ۳. همان، ص132

4. ۴. همان، ص133.

5. ۵. همان، ص134.

6. ۶. همان، 127.

7. ۷. همان، ص137.

چهره و شمایل حضرت مهدی(ع) را راویان حدیث شیعی و سنی چنین نوشته اند چهره اش گندمگون ، ابروانی هلالی و کشیده ، چشمانش سیاه و درشت و جذاب ، شانه اش پهن ، دندانهایش براق و گشاد ، بینی اش کشیده و زیبا، پیشانی اش بلند و تابنده . استخوان بندی اش استوار و صخره سان ، دستان و انگشتهایش درشت .گونه هایش کم گوشت و اندکی متمایل به زردی  - که از بیداری شب عارض شده -بر گونه راستش خالی مشکین . عضلاتش پیچیده و محکم ، موی سرش بر لاله گوش ریخته ، اندامش متناسب و زیبا ، هیاتش خوش منظر و رباینده ، رخساره اش در هاله ای از شرم بزرگوارانه و شکوهمند غرق . قیافه اش از حشمت و شکوه رهبری سرشار .نگاهش دگرگون کننده ، خروشش دریاسان ، و فریادش همه گیر " .حضرت مهدی صاحب علم و حکمت بسیار است و دارنده ذخایر پیامبران است . وی   نهمین امام است از نسل امام حسین(ع) اکنون از نظرها غایب است . ولی مطلق و خاتم اولیاء و وصی اوصیاء و قائد جهانی و انقلابی  اکبر است . چون ظاهر شود ، به کعبه تکیه کند ، و پرچم پیامبر(ص) را در دست گیرد و دین خدا را زنده و احکام خدا را در سراسر گیتی جاری کند . و جهان را پر از عدل و داد و مهربانی کند .حضرت مهدی(ع) در برابر خداوند و جلال خداوند فروتن است . خدا و عظمت خدا در وجود او متجلی است و همه هستی او را فراگرفته است . مهدی(ع) عادل است و خجسته و پاکیزه . ذره ای از حق را فرو نگذارد . خداوند دین اسلام را به دست او عزیز گرداند . در حکومت او ، به احدی ناراحتی نرسد مگر آنجا که حد خدایی جاری گردد .مهدی (ع) حق هر حقداری را بگیرد و به او بدهد . حتی  اگر حق کسی زیر دندان دیگری   باشد ، از زیر دندان انسان بسیار متجاوز و غاصب بیرون کشد و به صاحب حق باز گرداند . به هنگام حکومت مهدی (ع) حکومت جباران و مستکبران ، و نفوذ سیاسی   منافقان و خائنان ، نابود گردد . شهر مکه - قبله مسلمین - مرکز حکومت انقلابی مهدی   شود . نخستین افراد قیام او ، در آن شهر گرد آیند و در آنجا به او بپیوندند ...برخی به او بگروند ، با دیگران جنگ کند ، و هیچ صاحب قدرتی و صاحب مرامی   ، باقی   نماند و دیگر هیچ سیاستی و حکومتی ، جز حکومت حقه و سیاست عادله قرآنی   ، در جهان جریان نیابد . آری ، چون مهدی(ع) قیام کند زمینی  نماند ، مگر آنکه در آنجا گلبانگ محمدی : اشهد ان لا اله الا الله ، و اشهد ان محمدا رسول الله ، بلند گردد .در زمان حکومت مهدی(ع) به همه مردم ، حکمت و علم بیاموزند ، تا آنجا که زنان در خانه ها با کتاب خدا و سنت پیامبر(ص) قضاوت کنند. در آن روزگار، قدرت عقلی توده ها تمرکز یابد . مهدی(ع) با تایید الهی، خردهای مردمان را به کمال رساند و فرزانگی  در همگان پدید آورد ... .مهدی (ع) فریاد رسی است که خداوند او را بفرستد تا به فریاد مردم عالم برسد .در روزگار او همگان به رفاه و آسایش و وفور نعمتی  بیمانند دست یابند . حتی   چهارپایان فراوان گردند و با دیگر جانوران ، خوش و آسوده باشند. زمین گیاهان بسیار رویاند آب نهرها فراوان شود، گنجها و دفینه های  زمین و دیگر معادن استخراج گردد. در زمان مهدی(ع) آتش فتنه ها و آشوبها بیفسرد، رسم ستم و شبیخون و غارتگری برافتد و جنگها از میان برود. در جهان جای ویرانی نماند ، مگر آنکه مهدی(ع) آنجا را آباد سازد. در قضاوت‌ها و احکام مهدی(ع) و در حکومت وی ، سر سوزنی  ظلم و بیداد بر کسی نرود و رنجی بر دلی ننشیند .مهدی ، عدالت را ، همچنان که سرما و گرما وارد خانه ها شود ، وارد خانه های مردمان کند و دادگری او همه جا را بگیرد .

در احادیث شیعه، برای امام دوازدهم نام‌هایی همچون محمد، احمد و عبدالله ذکر شده است. با این همه او در میان شیعیان بیشتر با مهدی شناخته می‌شود که از لقب‌های اوست.^[۱] بر اساس احادیث متعدد، او همنام پیامبر اسلام است.^[۲] در برخی احادیث و منابع مکتوب شیعه مانند الکافی و کمال الدین، نام او با حروف جدا و به صورت «م ح م د» آمده است.^[۳] این جدانویسی به سبب احادیث متعددی است که بردن نامِ او را ممنوع دانسته‌اند.^[۴]